استفاده از سلولهای بنیادی در درمان ناشنوایی

دکتر محمد اجل لوئیان فلوشیپ جراحی گوش

بیش از 250 میلیون فرد ناشنوای مادرزاد در کل دنیا وجود دارد، که این ناشنوایی عموماً ناشی از انهدام گیرنده های حسی شنوایی (سلولهای مویی) و اعصاب مربوط به آنهاست.  

کار اصلی سلولهای مویی که در داخل حلزون گوش داخلی قرار دارند اینستکه ارتعاشات مکانیکی صوت را تبدیل به پیامهای الکتریکی می کنند. سپس این پیامها از طریق عصب شنوایی به مغز می رسند.

زمانیکه سلولهای مویی آسیب ببینند فرد دچار کم شنوایی یا ناشنوایی می شود. البته گاهی ممکن است پس از رفع علت، این سلولها مجدداً بازسازی شده و به فعالیت خود ادامه دهند. اما در اکثر موارد چنین امکانی وجود ندارد و کم شنوایی دائمی خواهد بود.

یکی از چالش های بزرگ در درمان اختلالات شنوایی حسی عصبی این است که برای کم شنوایی های ناشی از تخریب سلولهای مویی حلزون یا مراکز عصبی بالاتر ، درمانی قطعی وجود ندارد وتنها با استفاده از اقدامات توانبخشی مثل سمعک جبران تقریبی این اختلالات میسر می شود.

 در عین حال در مواردی که سلولهای مویی کاملا از بین رفته اند و قابل بازسازی نیستند راهی جز کاشت الکترود حلزونی وجود ندارد. اگر چه در سالهای اخیر هزاران نفر با استفاده از تکنولوژیهای نوین، شنوایی و گفتار خود را با استفاده از انواع الکترودهای کاشت حلزونی به دست آورده اند اما محدودیتهای استفاده از وسایل مورد نیاز نظیر قطعه ای شبیه به سمعک در پشت گوش، دانشمندان را به سوی استفاده از روشهای بهتر و کم دردسر تر راهنمایی کرده است.

از آنجاییکه توانایی بالقوه سلولهای بنیادی در درمان بیماریها شگفت انگیز است ، تصور میشود استفاده از سلولهای بنیادی ای که بتوانند سلولهای شنوایی را بازسازی کنند، راهکار درمانی امید بخشی در آسیب های شنوایی می باشد. در برخی از جانواران مثلاً ماهیها، دوزیستان و پرندگان،  سلولهای مویی توانایی رشد مجدد و یا جایگزین شدن توسط سلولهای جدید را دارند اما  صدمه به این سلولها در پستانداران به نحوی است که امکان جایگزین شدن سلول های از دست رفته ، از طریق تقسیم سلولی یا باز تولید سلولهای مویی در گوش داخلی وجود ندارد .

در اولین مطالعه ای که در زمینه استفاده از سلولهای بنیادی در درمان ناشنوایی در مرکز پزشکی توکیو انجام شد، محققین ابتدا موشهای مورد آزمایش را با استفاده از داروهای سمی ناشنوا کردند، در مرحله بعد سلولهای بنیادی را به گوش داخلی موشها تزریق کردند. پس از مدتی مشاهده شد که سرعت روند بازسازی و بهبود شنوایی، پس از کاشت سلول بنیادی، افزایش پیدا می کند.

پس از این مطالعه، گروههای تحقیقاتی مختلفی در سراسر جهان آزمایشات خود را برای درمان ناشنوایی با استفاده از سلول بنیادی بر روی مدلهای حیوانی آغاز کردند.

در مطالعه جدیدی که توسط دکتر مارسلو و همکارانش در دانشگاه شفیلد انجام گرفت، آنها موفق شدند سلولهای بنیادی شنوایی را از حلزون جنین جدا کنند. آنها دریافتند که این سلولها قابلیت تبدیل به سلولهای حساسه شنوایی و نورونهای شنوایی را دارند.

این محققان به دقت سلولهای حلزونی جنین 9 تا 11 هفته انسان را کالبد شکافی و جدا کرده و برای مدت یکسال در محیط آزمایشگاهی کشت و پرورش دادند.

بررسی ژنی نشان داد که تمام سلولهای تکثیر شده، خصوصیات تبدیل شدن به سلولهای گوش داخلی و بافتها و ارگانهای مربوطه را دارند.

در این مطالعه دانشمندان برای اولین بار، از اندام شنوایی جنین انسان، سیستم سلولهای بنیادی با قابلیت تکثیر و تبدیل و بازسازی شدن را استخراج کرده اند، که می توان از این سلولها برای مطالعه روی تکامل عصب شنوایی و سلولهای مویی و درمان ناشنوایی با استفاده از سلول بنیادی بهره برد.

با وجود اینکه این سلولهای مویی شبیه سازی شده، از لحاظ ظاهری شبیه دسته های مویی نیستند، اما محققان امیدوارند که پیشرفت های تمایز سلولی در آینده بتواند به کارآیی واقعی این سلولها منجر شود.

در کشور عزیز ما ایران نیز پژوهشگران با کمک سلول های بنیادی این راه امیدبخش برای درمان ناشنوایی در مدلهای حیوانی را  ادامه داده اند . بنابر اطلاعات موجود ، در دو مرکز ، همزمان پروژه هایی برای تزریق سلول های جنینی تمایز یافته موش به داخل حلزون شنوایی در دست اجرا میباشد . آنها دریافته اند که سلول های تمایزنیافته موش، توانایی تکثیر و تبدیل شدن به سلول های مویی شکلی را دارند که شنیدن را ممکن می کنند.

 اگر چه این مطالعات هنوز در مرحله حیوانی است و تجربه ای بر روی انسان وجود ندارد ولی آینده پر امیدی را برای ناشنوایان می گشاید که شاید در آینده بتوانند بدون استفاده از سمعک و کاشت حلزونی شنوایی و تنها با تزریق سلولهای بنیادی شنوایی خود را بازیابی کنند.

ولی از آنجا که والدین کودکان ناشنوا که کاندید کاشت حلزون شنوایی هستند، دائماً از موضوع کاشت سلولهای بنیادی پرسش می کنند و یا حتی ممکن است تصور کنند، بهتر است مدتی کاشت را به تاخیر بیاندازند تا سلولهای بنیادی روی انسان تجربه شوند، باید گفت که این پروژه ها تا کنون در هیچ جای جهان بر روی انسان تجربه نشده است.

و در پاسخ به سوال دیگری که والدین می پرسند که اگر کاشت حلزونی روی کودک انجام شود و در آینده سلولهای بنیادی قابل استفاده برای ناشنوایان بشوند ، آیا کودک شانس استفاده از سلولهای بنیادی را دارد یا نه؟ باید گفت که خوشبختانه روشهای نوین کاشت حلزونی شنوایی تخریبی نیست و در صورتیکه در آینده امکان کاشت سلولهای بنیادی فراهم شود می توان در همان گوش جراحی شده، کاشت سلول بنیادی را هم انجام داد.

مهر ماه 1388

روزنامه همشهری